Dziennikarstwo w Europie – coraz bardziej ryzykowna misja

Niezależność dziennikarska jest kluczową częścią programu nowej Komisji Europejskiej, urzędującej od 2019r., co nadaje odpowiednią wagę narastającym problemom. Obawy przed tak zwanym „autorytarnym punktem zwrotnym” okazały się słuszne na Węgrzech, gdzie Premier Viktor Orbán nadał sobie, na czas nieokreślony, całkowitą władzę polityczną pod pretekstem pandemii koronawirusa. Nowe narzędzia legislacyjne pozwalają rządzącym uchwalać ustawy w drodze dekretu, co jest zagrożeniem dla niezależnych źródeł informacji. W Polsce obecny rząd podważa niezależność sądownictwa wywierając coraz większy nacisk na wolność prasy. Niektóre polskie sądy stosują art. 212. Kodeksu Karnego, który stanowi, że dziennikarze oskarżeni o zniesławienie mogą zostać poddani karze do jednego roku więzienia, tym samym skłaniając wielu do autocenzury, która jest już szeroko powszechna u węgierskich reporterów.

W Europie Południowej, krucjata władzy przeciwko mediom jest szczególnie wyraźna. W Bułgarii, czyli „czarnej owcy” Unii Europejskiej pod względem wolności prasy, autorytarne metody państwowych mediów doprowadziły do znacznego pogorszenia sytuacji w 2019r.

Dziennikarze są również coraz bardziej narażeni na przemoc ze strony służb bezpieczeństwa i demonstrantów. Podczas protestów „żółtych kamizelek” we Francji, wielu dziennikarzy zostało rannych z rąk policji lub zaatakowanych przez agresywnych protestujących. Takie sytuacje, które są coraz częściej widziane w całej Europie, są pokłosiem kampanii nienawiści oraz utraty zaufania społeczeństwa do mediów. W Hiszpanii, katalońscy działacze secesjonistyczni wielokrotnie atakowali dziennikarzy podczas demonstracji. Kolejnym zamieszkom towarzyszył niepokojący wzrost na popularności hiszpańskiej prawicowej partii Vox, której zwolennicy dopuszczali się ataków na wysłanników prasowych. Co więcej, w świetle rosnącej wrogości wobec migrantów, prawicowi ekstremiści we Włoszech i Grecji regularnie atakują dziennikarzy na ulicach.

Zagrożenia cyfrowe, takie jak przemoc internetowa czy inwigilacja, przyczyniają się do wywierania presji na dziennikarzach z całego kontynentu, nawet w krajach najbardziej ceniących wolność i niezależność. W Norwegii, która słynie z poszanowania dla zasad demokracji i wolności wypowiedzi, nękanie internetowe jest coraz częściej spotykane. To zagrożenie również dotyka Szwecję, gdzie jedna trzecia dziennikarzy przyznała, że borykała się z groźbami lub nienawiścią online, co doprowadziło wielu z Nich do podjęcia decyzji o autocenzurze.

Kwestionowanie prawa do utajnienia źródeł informacji stanowi kolejne zagrożenie dla prasy europejskiej. W Niemczech dysponowanie poufnymi informacjami zdobytymi w ramach „wycieku” jest karalne, a nowy projekt rządowy umożliwia niemieckim służbom wywiadowczym hakowanie komputerów i smartfonów. Ponadto, w Rumunii w wyniku nieprawidłowej interpretacji nowego europejskiego Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO), tamtejsze władze lokalne otrzymały możliwość pozywania mediów za opublikowanie istotnych materiałów dochodzeniowych. Takie pozwy mogą być również składane przez firmy czy osoby prywatne.

W całej Europie wyzwania gospodarcze zwiększyły stopień koncentracji mediów tworząc nowe ryzyko dla dziennikarzy. Na Łotwie, najstarsza prywatna stacja telewizyjna zwolniła trzydzieścioro dziennikarzy po zmianie właściciela stacji. Natomiast przejęcie czeskiej grupy medialnej CME przez najbogatszego w kraju miliardera wzbudziło liczne obawy w innych państwach Europy Wschodniej, gdzie CME kontroluje wiele wpływowych stacji telewizyjnych.

W Europie Środkowej i Wschodniej, dziennikarstwo telewizyjne mierzy się z nieustającymi atakami ze strony rządu na niezależność redakcyjną mediów publicznych. Dzieje się tak w Bułgarii, w Polsce i na Słowacji, gdzie dziennikarze są narażeni na wzrastającą presję polityczną ze strony obozów rządzących.

Sytuacja publicznych organizacji radiowych i telewizyjnych pogorszyła się również w Europie Zachodniej - głównie w wyniku nowych zasad zarządzania finansowego, które często nie idą w parze ze wsparciem dla wolności informacji. Problemy są różnorodne: podczas gdy publiczne platformy nadawcze w Luksemburgu cierpią z powodu ingerencji rządu w ich administrację, belgijscy dziennikarze protestują przeciwko brakom w dofinansowaniu w wyniku znacznych cięć budżetowych.

Pomimo represyjnej polityki niektórych krajów UE oraz krajów bałkańskich, Europa pozostaje najbezpieczniejszym kontynentem dla wolności prasy. Prawdą jest, że ostatnio odnotowano poprawę w walce z brakiem karalności przestępstw przeciwko dziennikarzom; na Słowacji, domniemani podżegacze do zabójstwa publicysty w 2018 r. zostali postawieni przed sądem, a Malta odnotowała znaczny postęp w śledztwie w sprawie zabójstwa znanego reportera w 2017 r.

To oczywiste, że chwili obecnej niezależne dziennikarstwo w Europie boryka się z wieloma problemami równocześnie. Nadejście kryzysu pandemicznego jeszcze mocnej uwidoczniło dotychczasowy trend i umożliwiło krajom autorytarnym dalsze ograniczanie wolności prasy. Aby dziennikarze mogli nadal pełnić swoją podstawową funkcję, należy zmobilizować całe społeczeństwa, natomiast by media pozostały godną zaufania czwartą władzą we wszystkich państwach, ich ręce nie mogą być związane.